Trabzon Bölgesi Kırsal Camileri: Yer-Yapı İlişkisi Üzerine Morfolojik Bir Değerlendirme

Abstract

Doğu Karadeniz bölgesi, birbiri ardına sıralanan kıyıya dik derin vadileriyle kendine özgü bir coğrafik yapıya sahiptir. 20. yüzyılın ortalarına dek bölgenin kıyıya yakın düzlükleri iskele-pazar nitelikleriyle bölgenin ticari merkezlerini oluştururken, kırsal yaşamın sürdüğü yerleşim havzaları ise bu vadilerin derinliklerinde yer almışlardır. Birinden diğerine geçmenin oldukça zor olduğu bu vadiler, içinde barındırdığı halklar için izole bir ortam yaratırken; sosyal, kültürel yapı yanında mimari pratikler için de birer bariyer görevi görmüşlerdir. Kırsal barınma kültürü üzerine oluşmuş modern araştırmalar bunu açıkça ortaya koymuştur.

Yüzeysel bir gözlem dahi bugünkü idari taksimata göre Trabzon’un en batısındaki ile en doğusundaki vadiler arasında, vadi içlerine dağılmış cami/mescitler için de bu durumun geçerli olduğunu ortaya koyar. Vadi içlerinden geçen tarihi kervan yollarının, çarşı-pazar yerlerinin bu camilerin konumlarıyla sıkı bir ilişki kurduğu da açıktır. Cami/mescitlerin mimari biçimlenişinin de özellikle uzak vadiler arasında belirgin farklılıklar gösterdiği anlaşılır. Ve bu çeşitlilik içerisindeki kimi son derece akılcı uygulamaların, vadi içlerinde ya da yakın vadiler arasında dolaşımda olan yerel ustalarca gerçekleştirildiği de açıktır.