Amasya Bimarhanesi’nin Tamamlanamayan Taçkapısı

Abstract

1308 yılında İlhanlılar zamanında yapılmış olan Amasya Bimarhanesi, mimarlık tarihi araştırmalarında sıkça konu olmuş Anadolu’daki önemli anıtsal yapılardan birisidir. Selçuklu medrese geleneğini sürdürdüğü kabul edilen yapının plan özellikleri hem de taçkapısındaki zengin bezemeleri, yapıyı çağdaşları arasında özel kılmaktadır. Yapının önemi sadece mimarlık tarihi kapsamında olmayıp, aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti’nin onarım tarihinin bir belgesi sayılabilecek bir koruma sürecine konu oluşudur. 20. yüzyıl ortasında yapılan onarımından dolayı birçok çalışmada yer bulmuştur. Bu onarımda taçkapısının eksik kısmı, diğer taçkapı örneklerinin hepsinde olduğu gibi eksik taşları tamamıyla bütünlenmemiştir. Bunun yerine taçkapının yalnız bir köşesinden kademeli olarak tamamlama yapılmıştır. Başka örneği olmayan bu tamamlama yaklaşımının sadece dönemi bağlamında değil, günümüz için de geçerli olan modern bir koruma yorumu taşıdığı kabul edilmektedir. Bu onarım, dönemin Eski Eserler ve Müzeler Müdürlüğü Abideler Şubesi Müdürü Ali Saim Ülgen tarafından yapılmıştır. Son yıllarda Ali Saim Ülgen’in kişisel arşivinin erişilebilir hale gelmesi sayesinde yapının onarımı ile ilgili yeni bilgiler elde edilebilmektedir. Bimarhane’nin onarımının bilinenden farklı bir kurguda olduğu ortaya çıkmıştır. Ali Saim Ülgen’in taçkapının her eksik taşını tamamlamak istediği hatta bezemelerin bile yeniden yapılmasını hedeflediği görülmektedir. Yapmak istediği işler, onarım için hazırladığı keşif belgelerinden öğrenilmektedir. Bu zamana kadar bilinenin aksine, Ali Saim Ülgen’in Viollet le Duc’ü hatırlattığı üslupsal bütünleme niyetinin nasıl oluştuğu tam olarak aydınlatılamamaktadır. Onarım sürecinde işi alan müteahhitle yaşanan sorunlar dikkate alındığında, işin hedeflendiğinden farklı bir şekilde gerçekleşmesinin arkasında birçok ihtimal vardır. Eldeki veriler ışığında, Bimarhane’nin taçkapısının benzeri taçkapılardaki tekrar eden bezemelerden farklı bir kompozisyona sahip olması Ali Saim Ülgen’in deneme olarak işe başladığı fikrini akla getirmektedir. Bu çalışmada Ülgen’in arşivinden elde edilen yeni bilgiler ışığında yapının onarım tarihinin 1948-51 yılları onarım sürecinde taçkapının bütünleme uygulaması anlatılmaktadır.

The Incomplete Reintegration of Amasya Bimarhane’s Portal

Bimarhane of Amasya, built in 1308 during the time of Ilkhanate, is one of the most important monument in Anatolia that has been frequently mentioned in the researches of history of architecture. The building design features have been considered as the traditions of the Seljuk madrasah. The importance of Bimarhane is not only about history of architecture, but also about history of restoration of Turkish Republic.

In the middle of the 20^th century, the monument was restored by Ali Saim Ülgen, Director of the Department of Antiquities and Heritages, who conducted many conservation projects. Contrary to what had been known until this time, it was planned to reintegrate the missing part of the portal like the similars. Even it was decided to replace the ornaments in the reintegrated parts of the portal by him. But at end of the restoration, only one corner of the portal was reintegrated level by level instead of planning initially.  

It has been accepted that this type of reintegration carries a modern conservation concept which is valid not only in the context of the period, but also in the present. Although the first decision of the restoration has been discovered through Ülgen’s archives documents; the reason of changing its direction, has not been immulinated yet.

In this paper, according to the new information obtained from Ülgen's archive, the reintegration project of Bimarhane’s portal during the restoration of 1948-51 is explained.