1912 İshakpaşa Yangını Ve Ayasofya Çevresinin Yeniden Düzenlenmesi

Abstract

Bu yazı, İstanbul şehir tarihinde Bizans Dönemi’nden beri baş edilmesi gereken bir sorun olan yangınların, Tanzimat’ın ilanıyla şehir dokusunda oluşturulan yapısal değişikliklerden sonra, ileride 1908 devrimiyle birlikte yeni teknikler ve planlama anlayışıyla gerçekleştirilen modern imar uygulamaları, 1912 İshakpaşa yangını örneği üzerinden ele alınmıştır. Yazının giriş bölümünde 19.yüzyıl ortalarından itibaren yangın yerlerinde uygulanan planlama anlayışının ve değişimin belirli zaman aralıklarında süreçleri karşılaştırmalı olarak tartışılmış ve böylelikle yazıda gerek dönemlerin kendi içinde gerekse dönemler arasında şehir dokusunun mekânsal çözümlemesi yapılmaya çalışılmıştır. Yazının birinci bölümünde 1912 İshakpaşa yangınını da içeren 1908-1920 tarihleri arasında İstanbul sur içinin 1/3 ünü tahrip eden yangınlar ve bu dönemin planlama anlayışı, imar uygulamalarının gecikme nedenlerine değinilmiştir. 1912 İshakpaşa yangını şehrin fiziksel yapısını değiştirmekle kalmamış önceki dönemlere ait eski eserlerin ortaya çıkarılmasına ve koruma altına alınmasına aracı olmuştu. Bu dönemde yasalara eklenen yeni maddelerle birlikte eski dönemlere ait gayr-ı menkuller, korunması gerekli tarihi değerler olarak görülmeye başlanmıştır. Bu nedenle 1912 İshakpaşa yangınıyla ortaya çıkarılan Büyük Saray yapılarının temelleri planlara işlenmiş ve yeni planın tasarımına etki etmiştir. Ek olarak yazıda dönemin belediye başkanı Cemil (Topuzlu) Paşa şahsında önem kazanan belediye hizmetleri, yangın yeri ve çevresinde tasavvur ettiği uygulanmış/uygulanamamış projeleri de dönemin idarecilerinin planlamaya etkisi tartışılmıştır. Yazının üçüncü bölümü olan “Yangın Yerinde Yapılan Çalışmalar” başlığıyla, hazırlanmış planlar, projeler ve arkeolojik kazıları anlatılmıştır. Özetle bu yazıda İshakpaşa yangını örneği üzerinden, 20.yüzyıl başlarında savaş ve işgal yıllarında İstanbul sur içindeki imar çabası tasvir edilmeye çalışılmıştır.