ALPULLU ŞEKER FABRİKASI VE İŞÇİ KONUTLARI

Abstract

Bu makale, çoğu kez Erken Cumhuriyet Dönemi endüstri yerleşimleri ve işçi konutları üzerinden tartışılan “modern”le ilk tanışma deneyimini, 1920’li yıllarda Trakya Bölgesinin kırsal kesiminde bir kasabada yer alan “Alpullu Şeker Fabrikası işçi lojmanları” özelinde ele alarak, modern yaşam biçimine ve çağdaşlaşma hedefine, ülkemizde halkın geçişini örneklemeyi hedefler.

Kamusal kollektif bilincin dışında gelişmiş ya da kalmış olsa bile, bu yurtdışı kaynaklı örnek ve arayışların Türkiye’deki ilk adımlarının biri olan fabrika lojman düzenlemeleri, özellikle başkent Ankara’da dışındaki oluşumları, dönemin anlayışının bir bakıma “çağın ruhu”nun/zeitgeist getirdiği bir oluşumdur.

Çalışmada, Cumhuriyetin üretim ve sanayi hamlelerinden biri olan, Trakya bölgesi Alpullu ilçesinde 1926 yılında inşa edilen ve Türkiye’nin ilk açılan şeker fabrikası olması özelliğiyle, Alpullu Şeker Fabrikası yerleşimi ve lojmanları incelenmektedir. Bu fabrikaların programı sadece üretim birimleriyle sınırlı olmayıp sosyal tesis ve lojman üretimini de içermektedir. 11 ay gibi kısa bir zamanda inşası tamamlanan Alpullu Şeker Fabrikası yerleşimi, Cumhuriyetin ilanının hemen ardından 1920’lerin ortalarında, kendi kendine yeten yerleşimlerin ilk örneklerinden biri olması dolayısıyla önem göstermektedir. Bu fabrikalar, sınai kalkınmadaki faaliyetlerinin yanı sıra, planlama ve mekânsal oluşumlarıyla, yeni bir yerleşim sistemi olan endüstriyel yerleşim programının, ülkemizde uygulandığı ilk örnekler olmuştur. Erken Cumhuriyet döneminde kurulan şeker fabrikalarının bulundukları kentlerde, oluşturdukları dönüşüm, bireylerin yaşamları üzerinde bıraktığı izler açısından araştırmaya değer bir konudur.