POLITICAL ECONOMY OF RENEWAL OF HERITAGE PLACES IN TURKEY

Abstract

TÜRKİYE’DE MİRAS ALANLARININ YENİLEMESİNİN POLİTİK EKONOMİSİ

İnşaat sektörü, mali kriz dönemlerinde ekonomiyi canlandırmak için sıkça kullanılmakta olup, alt sektörlerle birlikte Türkiye'de gelir akışını sağlayan en önemli araçlardan biri haline gelmiştir. Yapılaşma faaliyetlerini odak alan mevcut ekonomik büyüme modelinin bir sonucu olarak, kent mekanı Türkiye'de  kontrol edilemez bir baskıya maruz kalmıştır. Bu baskı, yerel ve merkezi yönetimlerin var olan yerleşim alanlarında yeni kentsel gelişim alanları oluşturma ve mevcut yapılaşma haklarının arttırılması çabaları ile kendini göstermiştir.

Yüksek arsa değerleri nedeniyle, kent merkezlerine yapılacak müdahaleler için paha biçilemez mekanlar olan miras alanları, kentsel müdahaleler yoluyla ekonomik fayda sağlamak için yerel yönetimlerin, yatırımcıların ve gayrimenkul geliştirme şirketlerinin dikkatini çekmektedir. Öte yandan miras alanları, sürdürülebilir korunmaları amacıyla kanun ve yönetmelik gibi çeşitli yasal düzenlemelerin güvencesi altındadırlar. Fakat, 2000'li yıllardan başlayarak, miras alanlarına müdahaleyi kolaylaştırarak mevcut yasal düzenlemelerin üstesinden gelmek için merkezi hükümet tarafından bazı yeni yasal araçlar tanımlanmıştır. Bu paralelde, 2005 yılında yürürlüğe giren ve "yenilenme yasası" olarak da adlandırılan 5366 Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yasatılarak Kullanılması Hakkında Kanun, miras alanlarının geleceği üzerinde özel bir öneme sahiptir. Yenileme yasası ile tescille koruma altına alınmış miras alanlarına müdahale kolaylaşmış ve kültürel/doğal miras alanlarının karar vericilerin politik ve ekonomik çıkarları odaklı dönüşümünün yolu açılmıştır.

Bununla birlikte "yenileme yasası", farklı özellikteki miras alanlarının – doğal ya da kültürel – yenilenme alanı ilan edilmesi, yenileme projelerinin açık bir şekilde tanımlayan amaçları ve projelerin katılımcı süreçleri göz önünde bulundurmaması gibi sorunlarla adından söz ettirmektedir. Bu sorunlara ve hatta devam eden ya da tamamlanmış yenileme projelerine karşı sonuçlanmış davalar olmasına rağmen, yasa bugün hala Türkiye'de miras alanlarına müdahale için güçlü bir yasal araç olarak kullanılmaya devam etmektedir.

Süregelen tartışmalar, "yenilenme yasası"nın tescille koruma altına alınmış doğal ve kültürel miras  alanlarının dönüşümünü yıkıcı bir şekilde hızlandıran yasal bir araç olarak eleştirel değerlendirmesini gerektirmektedir. Bu makale, yenileme yasasının uygulanmasından kaynaklanan sorunları, yenilenme alanlarının genel özelliklerini, yenileme sürecinde yer alan aktör ve paydaşları, yenileme alanlarının ilan edildikleri şehirlere ve tarihlerine göre dağılımını, Türkiye'deki bütün yenileme alanlarını göz önünde bulundurarak inceler ve aşağıdaki soruları cevaplayarak değerlendirir:

- Kentsel yenileme süreci merkezi ve yerel yönetimlerce nasıl yönetilmektedir?

- Yenileme alanları ne zaman ve nerelerde ilan edilmişlerdir?

- Yenileme alanlarının genel özellikleri nelerdir?

- Yenileme sürecinde yer alan aktör ve paydaşlar kimlerdir?

- Yenileme alanlarının güncel durumu nedir?

ANAHTAR KELİMELER

Kentsel Yenileme; Yenileme Yasası; Türkiye'de Miras Alanlarının Dönüşümü; Politik Ekonomi; Ekonomik, Kültürel ve Sosyal Değerler